Iidayinaso zezona ntlobo zinika umdla kwimbali yokuzivelela kwezinto eziphilayo eMhlabeni. Sonke siqhelene kakhulu needinosaurs. Zazikhangeleka njani iidayinaso, zazitya ntoni iidayinaso, zazizingela njani iidayinaso, luhlobo luni lwemekobume ezazihlala iidayinaso, kwanokuba kwakutheni ukuze iidayinaso zitshabalale…Nabantu nje abaqhelekileyo banokuyichaza imibuzo efanayo ngeedinosaurs ngendlela ecacileyo nesengqiqweni. Sele sisazi kakhulu ngee<em>dinosaur, kodwa kukho umbuzo omnye abantu abaninzi abasenokungawuqondi okanye bawucinge nokucinga ngawo: Zaphila ixesha elingakanani ii<em>dinosaur?
Izazi ngezidalwa zamandulo zazikholelwa ukuba isizathu sokuba iidayinaso zikhule zibe nkulu kangaka kukuba zaziphila umlinganiselo weminyaka eli-100 ukuya kwengama-300. Ngaphezu koko, njengeengwenya, iidinosaur yayizizilwanyana ezikhula ngokungenamda, zikhula ngokucothayo nangokuqhubekayo kubo bonke ubomi babo. Kodwa ngoku siyazi ukuba oku akunjalo. Uninzi lweedinosaur zakhula ngokukhawuleza kwaye zafa ziselula.
· Ungabugweba njani ubomi beedayinaso?
Ngokuqhelekileyo, iidinosaur ezinkulu zaziphila ixesha elide. Ubomi beedayinaso bamiselwa ngokufunda iifosili. Ngokusika amathambo edayinaso kunye nokubala imigca yokukhula, izazinzulu zinokugweba iminyaka yedayinaso kwaye emva koko ziqikelele ixesha lokuphila ledayinaso. Sonke siyazi ukuba ubudala bomthi bunokumiselwa ngokujonga izangqa zokukhula kwawo. Ngokufana nemithi, amathambo e-dinosaur nawo enza "amakhonkco okukhula" minyaka yonke. Unyaka ngamnye umthi ukhula, isiqu sawo siya kukhula kwisangqa, esibizwa ngokuba ngumsesane wonyaka. Kukwanjalo nakumathambo edayinaso. Izazinzulu zinokugqiba iminyaka yeedinosaurs ngokufunda “iiringi zonyaka” zeefosili zamathambo edayinaso.
Ngale ndlela, izazi ngezidalwa zamandulo ziqikelela ukuba ubomi bedayinaso encinane iVelociraptor yayimalunga neminyaka eli-10 kuphela; leyo yeTriceratops yayimalunga neminyaka engama-20; nokuba umlawuli wedayinaso, uTyrannosaurus rex, wathabatha iminyaka engama-20 ukuba abe mdala yaye wayedla ngokufa phakathi kweminyaka engama-27 nama-33 ubudala. iidinosaur ezinkulu ezineentamo ezinde ezitya utyani, njengeBrontosaurus kunye neDiplodocus, zithatha iminyaka engama-30 ukuya kwengama-40 ukuba zifikelele ebudaleni, ukuze ziphile de zibe neminyaka engama-70 ukuya kweli-100 ubudala.
Ubomi beedayinaso bubonakala buhluke kakhulu kwintelekelelo yethu. Kwenzeka njani ukuba iidinosaur ezingaqhelekanga ngolo hlobo zibe nobomi obuqhelekileyo ngolo hlobo? Abanye abahlobo banokubuza, zeziphi izinto ezichaphazela ubomi beedinosaurs? Yintoni eyabangela ukuba iidinosaur ziphile amashumi ambalwa eminyaka kuphela?
· Kutheni iidinosaur zingaphilanga ixesha elide?
Into yokuqala echaphazela ixesha lokuphila kweedinosaurs yi-metabolism. Ngokubanzi, ii-endotherms ezinemetabolism ephezulu zihlala ubomi obufutshane kuneectotherms ezinemetabolism ephantsi. Xa bebona oku, abahlobo banokuthi iidinosaur zizilwanyana ezirhubuluzayo, kwaye izirhubuluzi kufuneka zibe zizilwanyana ezinegazi elibandayo ezinobomi obude. Ngapha koko, izazinzulu ziye zafumanisa ukuba uninzi lweedinosaurs zizilwanyana ezinegazi elifudumeleyo, ngoko ke amanqanaba aphezulu e-metabolism anciphisa ubomi beedinosaurs.
Okwesibini, okusingqongileyo kwaba nefuthe elibi kubomi beedinosaurs. Ngexesha apho iidayinaso zaziphila, nangona imekobume yayizilungele ukuhlala iidayinaso, yayisenzima xa ithelekiswa nomhlaba wanamhlanje: umxholo weoksijini emoyeni, umxholo wesulfure oxide kwiatmosfera kunye namanzi, kunye nesixa semitha yemitha evela kwi-atmosfera. Indalo iphela yayahlukile namhlanje. Imekobume erhabaxa ngolo hlobo, ehambisana nokuzingela ngenkohlakalo kunye nokhuphiswano phakathi kweedinosaurs, yabangela ukuba iidinosaur ezininzi zife ngexeshana nje elifutshane.
Lilonke, ubomi beedinosaurs abukho ixesha elide njengoko wonke umntu ecinga. Ubomi obuqhelekileyo obunjalo bavumela njani iidinosaurs ukuba zibe ngabalawuli beMesozoic Era, zilawula umhlaba malunga ne-140 yezigidi zeminyaka? Oku kufuna uphando olongezelelekileyo olwenziwa ziingcali zamandulo.
IWebhusayithi esemthethweni ye-Kawah Dinosaur:www.kawadinosaur.com
Ixesha lokuposa: Nov-23-2023